بزرگنمايي:

کرمان رصد - محدودیت‌های فضایی موجود در حریم شهر‌ها مانعی برای گسترش افقی آنهاست. ازطرف دیگر توسعه‌های جدید در پیرامون شهر‌ها هزینه‌های بالایی را در مقایسه با توسعه میان‌افزا طلب می‌کند. با این اوصاف، توجه به بافت‌های فرسوده و نوسازی و بهسازی آن‌ها از اولویت‌های مجموعه مدیریت شهری است؛ اتفاقی که زیاد در مورد آن صحبت می‌شود و کمتر اقدامی صورت می‌گیرد.
آن‌طور که مسئولان گزارش می‌دهند، اتفاقات مثبتی در بافت‌های فرسوده رخ می‌دهد و اگر بخواهیم آمار‌ها را بپذیریم، باید منتظر باشیم تا در کمترین زمان ممکن تمام بافت‌های فرسوده، بازسازی یا نوسازی شوند ودیگر اثری از آن‌ها باقی نماند. ولی حقیقت این است که سرعت نوسازی‌هابه قدری کندوتعداد اقدامات انجام‌شده درمقایسه با بافت‌های فرسوده موجود به اندازه‌ای کم است که به‌زودی نمی‌توان انتظار حذف این بافت‌ها را ازمنظر شهر‌ها وروستا‌ها داشت. درآخرین روز‌های تابستان، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران از نوسازی بیش از 305هزار واحد تا اول شهریور 1403 در بافت‌های فرسوده خبر داد. محمد آیینی درمورداستان‌های‌برتر درنوسازی این بافت‌هاهم گفت‌که14استان برتردراین زمینه به ترتیب تهران، خراسان‌رضوی، خوزستان، اصفهان، آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، مازندران، البرز، همدان، فارس، کرمانشاه، قم، گلستان وکردستان ثبت شده‌اند. این مسئول با اشاره به تاکید وزیر راه‌وشهرسازی درجلسه رأی اعتماد بر شتاب‌بخشی نوسازی ابنیه پایدار با بسته‌های تشویقی، ادامه داد: «دولت چهاردهم بانگاه جدید درکنار مردمی‌سازی نوسازی بافت‌های فرسوده، حضور پررنگ‌تری را از متخصصان، انجمن‌های صنفی حرفه‌ای و سازمان‌های مردم‌نهاد در اولویت قرار می‌دهد تا نوسازی‌ها با شتاب بیشتری انجام شود.» مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با اشاره به روند تعیین محدوده بافت‌های فرسوده در شهرها، توضیح داد: «براساس شاخص‌های تعیین‌شده از سوی شورای معماری و شهرسازی کشور، شهرداری‌ها محدوده‌هایی را به کمیسیون ماده 5 استان معرفی می‌کنند که پس از تصویب در این کمیسیون به‌عنوان محدوده بافت فرسوده شهر‌ها شناخته می‌شود.» آیینی در مورد تشخیص ملک افراد در بافت‌های فرسوده هم گفت: «افراد می‌توانند با ارسال کد پستی یا کد جام مندرج روی سند مالکیت خود به سامانه پیامکی 30008612 یا مراجعه به سامانه ثبت‌نام تسهیلات نوسازی بافت‌های فرسوده شرکت بازآفرینی شهری ایران به نشانی facility.udrc.ir نسبت به این‌که ملک‌شان در محدوده بافت‌های فرسوده است یا خیر مطلع شوند.» حرف‌های شیرین و بی‌اثر
وقتی به صحبت‌های قبل‌تر مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران رجوع می‌کنیم، مشخص می‌شود مساله بافت‌های فرسوده، یک بازی فرسایشی و خسته‌کننده برای مردم است و کمتر سازمان و نهادی برای رفع و بازسازی و نوسازی این بافت‌ها عزمش را جزم کرده است.درسال1401 و زمانی که آیینی، معاون وزیر راه‌وشهرسازی وقت بوده، در حالی آخرین آمار مربوط به پرداخت وام نوسازی مسکن در بافت‏‏‌های فرسوده آن زمان را اعلام کرد که این اعداد و ارقام بیانگر روند کند تسهیلات‌دهی در این زمینه بود.
مطابق آنچه مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران از وضعیت تامین مالی نوسازی واحدهای مسکونی در بافت‏‏‌های فرسوده اعلام کرده بود: «از تعداد 69‌هزار و 105 واحد معرفی‌شده برای دریافت تسهیلات نوسازی 30‌هزار و 492 واحد از محل اعتبارات سال 1400 و در دولت سیزدهم بودند که تا آن زمان با 11‌هزار و 357 واحد قرارداد پرداخت تسهیلات منعقد شد.»
البته این مسئول تاکید کرده بود برای بقیه واحدهای فرسوده نیز لازم است هرچه سریع‌تر تسهیلات اختصاص یابد.
وی همچنین با اعلام این‌که 110‌هزار واحد ناپایدار در بافت‌های فرسوده سراسر کشور در دست نوسازی قرار دارد از معرفی بیش از 69‌هزار واحد برای دریافت تسهیلات خبر داده بود.یعنی اگر آمارهای آن زمان درست بوده باشد،فقط درسال1401 بیش از نیمی از واحدهای ناپایدار در بافت‌های فرسوده باید تسهیلات دریافت کرده و مقاوم‌سازی یا نوسازی‌شده باشند.متاسفانه هر سال ارقام جدیدی از میزان واحدهای موجود که فرسوده‌اند ارائه می‌شودودرمقابل هم ازاقداماتی صحبت می‌شودکه درآن هزاران واحد مقاوم‌سازی یا نوسازی شده‌اند.در این میان معلوم نیست تسهیلاتی که به زعم آقایان پرداخت نمی‌شود، کجا می‌رود.
تبعات نوسازی ناقص برای مستاجران
مستاجران ساکن در بافت‌‌‌های فرسوده در نتیجه فرآیند کند نوسازی در این بافت‌‌‌ها، با مشکل مواجه شده‌‌‌اند. درحالی‌که فرآیند نوسازی و افزایش عرضه مسکن در این بافت‌‌‌ها در شکل وسیع و مطابق با برنامه‌‌‌ها و ضوابط قانون یکی از مهم‌ترین ابزارهای تامین مسکن از یک‌سو و ایجاد تعادل قیمتی در بافت‌‌‌های میانی شهرها در نتیجه افزایش عرضه است، اما فرآیند کند نوسازی در سال‌های اخیر یک مشکل مهم برای ساکنان این بافت‌‌‌ها به‌خصوص مستاجران ایجاد کرده است. نوسازی ناقص و کند واحدهای مسکونی و در نتیجه عدم ‌عرضه وسیع مسکن در این بافت‌‌‌ها باعث افزایش هزینه اجاره‌‌‌نشینی دربرخی ازمحله‌‌‌هایی شده که بخشی از آنها نوسازی شده است. مشاهدات میدانی تایید می‌کند مستاجران ساکن در بافت‌‌‌های فرسوده ازافزایش اجاره‌‌‌بهای مسکن در این مناطق که بخشی ازخانه‌‌‌های آن نوسازی شده است گلایه‌‌‌ دارند. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهددرصورتی‌که برنامه‌‌‌های نوسازی مطابق با قانون بوده و سالانه 10‌درصد از کل بافت‌‌‌های فرسوده کشور نوسازی می‌شدند، به ازای هر یک واحد مسکونی حدود سه واحد جدید به بازار مسکن این محله‌‌‌ها عرضه می‌شدکه همین افزایش عرضه مانع ازرشد بی‌‌‌ضابطه قیمت و اجاره‌‌‌بهای مسکن در این مناطق می‌‌‌شود. اما حالا نوسازی ناقص و عدم‌ عرضه مطابق با نیاز متقاضیان، دربرخی ازاین محله‌‌‌ها به افزایش نامتعارف سطح قیمت و اجاره‌‌‌بها منجر شده و مستاجران را با مشکل روبه‌رو کرده است.
بهسازی، نوسازی، بازسازی
ساختار اجتماعی و کالبدی بافت‌‌های فرسوده شهری نسبت به سایر بافت‌‌های شهرآسیب‌پذیرتر بوده ومشکلاتی را برای شهروندان این مناطق از شهر ایجاد می‌کند.همچنین ساخت‌و‌سازهای بی‌رویه و خارج از برنامه از دیگر مشکلات بافت فرسوده بوده که موجب بی‌نظمی در سیما و منظره شهر شده و بافت‌‌های شهری را با بحران هویت مواجه کرده است. 
دکتر سالومه گل‌نراقی، کارشناس معماری در مورد واژه بازسازی در بافت‌های فرسوده، می‌گوید: این مفهوم به معنای بازسازی مکانیکی بنا بدون در‌نظر گرفتن ابعاد فکری و نظری نو پرداز در یک وضعیت ساختاری معماری یا شهرسازی تخریب‌ شده است. در این نوع مداخله نه‌ تنها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد بلکه با هدف ایجاد شرایط جدید زیستی و کالبدی فضایی و از طریق تخریب، پاکسازی و دوباره‌‌سازی صورت می‌پذیرد.او ادامه می‌دهد: اما مجموعه اقداماتی که ساختار‌های نو را به‌جای بناهای قدیمی می‌نشاند وباچنین فعالیتی جلوه بسیار نو به بنامی‌دهد‌، نوسازی می‌گویند. درواقع فعالیت نوسازی با هدف افزایش کارایی و بهره‌وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت است.به‌گفته این کارشناس معماری، بهسازی هم سلسله‌ اقداماتی است که به‌منظوربهبود کالبد درکوتاه‌مدت صورت می‌گیردوشامل چهار اقدام تعمیرات، حفاظت،حمایت و استحکام‌‌بخشی بوده که روی‌هم‌رفته مفهوم فیزیکی بهسازی رامعنی می‌کنند.فعالیت بهسازی باهدف استفاده از امکانات بالقوه وبالفعل موجود و تقویت جنبه‌های مثبت و تضعیف جنبه‌های منفی از طریق حمایت، مراقبت، نگهداری، احیا، استحکام‌‌بخشی و تعمیر صورت می‌پذیرد. 
دردهای زیر پوست فرسوده
غلامرضا مقدم، جامعه‌شناس در موردبافت‌‌های دارای میراث‌‌های شهری به جام‌جم می‌گوید: اینها بافت‌‌هایی هستند که دربرگیرنده آثار به‌جا مانده از گذشته و جایگزین‌ناپذیری هستند که می‌توانند به آگاهی جوامع از ارزش‌‌های فرهنگی و گذشته خود کمک کند. به‌طور کلی این آثار به یکی از سه دوره باستان، دوره تاریخی یا معاصر تعلق دارد که به ثبت آثار ملی رسیده‌اند و در لیست میراث‌‌های با‌ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار می‌گیرند.او ادامه می‌دهد: بافت‌‌های حاشیه‌‌ای بیشتر در حاشیه شهرها و کلانشهرهای کشور قرار داشته و خارج از برنامه رسمی توسعه شهر یا کشور شکل‌ گرفته‌‌اند. به‌‌طور کلی ساکنان این بافت‌‌ها را گروه‌های کم‌‌درآمد و مهاجران روستایی و تهیدست شهری تشکیل می‌دهند. همچنین لازم به ذکر است که این بخش‌‌های شهر فاقد ایمنی، استحکام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیرساخت‌‌های لازم است.به گفته این جامعه‌شناس، علاوه بر این‌که بافت فرسوده مشکلاتی را در سیما و منظر شهر به‌وجود می‌آورد، مشکلات عملکردی را نیز به همراه دارد. بافت‌های فرسوده در کنار ساختمان‌های جدیدی که قرار است به بافت محله اضافه شود ترکیبی ناهماهنگ را به‌وجود می‌آورد. در این محلات معمولا بافت شهری به شکلی نامناسب بوده و دسترسی‌ها تا حدودی با مشکل مواجه است، به‌خصوص این موضوع می‌تواند در موارد بحرانی مانند ورود آمبولانس یا ماشین‌های آتش‌نشانی در آنجا دردسر ایجاد کند.