بزرگنمايي:

کرمان رصد - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
“محمدباقر قالیباف”، رئیس مجلس خبر داد: روزانه بین 25 تا 30 میلیون لیتر سوخت از کشور به‌صورت سازماندهی شده قاچاق می‌شود
ستاد مبارزه با قاچاق فرآورده‌های نفتی، تاکنون 82 جلسه کارگروه برای پیش‌گیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی تشکیل داده و سهم هر دستگاه را منطبق بر اولویت‌بندی تعیین شده در سند تحول راهبردی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در افق 1404، تعیین کرده است. براساس سخنان رئیس ‌مجلس شورای اسلامی، اگر هر تانکر 30 هزار لیتر حمل کند، روزانه هزار تانکر، سوخت قاچاق بارگیری می‌کنند. به نوشته محمد فاضلی، علی‌القاعده کل ناوگان درگیر این کار باید دو سه برابر این تعداد باشد تا کاسبی زمین نماند. این تعداد تانکر پنهان نیست. مگر اینکه شکل قاچاق متفاوت باشد.
هر روز ابعاد تازه‌ای از ناترازی انرژی در کشور روشن می‌شود. رئیس مجلس دیروز در سخنانی بی‌سابقه، ابعاد تازه‌ای از ناترازی انرژی و قاچاق سوخت را مطرح کرد و درباره فقیر شدن جامعه و ضعیف شدن نظام حکمرانی هشدار داد. محمدباقر قالیباف گفت: «هر روز 30 میلیون لیتر سوخت قاچاق می‌شود که این آمار بیش از سه برابر آمارهایی است که سازمان برنامه‌وبودجه در گزارش‌های خود منتشر کرده است.» همچنین طبق برآورد ستاد قاچاق کالا و سوخت و شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی، روزانه 2/12 میلیون لیتر فرآورده از کشور خارج می‌شود که این رقم به صورت غیررسمی 20 میلیون لیتر است که 90 درصد آن را گازوئیل تشکیل می‌دهد. بعد از آن 3 درصد بنزین، 3 درصد نفت کوره و وکیوم باتوم و در زمستان 3-2 درصد نفت سفید از مرزهای کشور قاچاق می‌شود که معادل آن صرفاً کالای قاچاق وارد کشور می‌شود. ستاد مبارزه با قاچاق فرآورده‌های نفتی، تاکنون 82 جلسه کارگروه برای پیش‌گیری و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی تشکیل داده و سهم هر دستگاه را منطبق بر اولویت‌بندی تعیین شده در سند تحول راهبردی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در افق 1404، تعیین کرده است. براساس سخنان رئیس ‌مجلس شورای اسلامی، اگر هر تانکر 30 هزار لیتر حمل کند، روزانه هزار تانکر، سوخت قاچاق بارگیری می‌کنند. به نوشته محمد فاضلی، علی‌القاعده کل ناوگان درگیر این کار باید دو سه برابر این تعداد باشد تا کاسبی زمین نماند. این تعداد تانکر پنهان نیست. مگر اینکه شکل قاچاق متفاوت باشد.
قالیباف چه گفت؟
رئیس مجلس شورای اسلامی در جلسه نظارتی صحن علنی گفت: «تامین انرژی پایدار برای مصرف و ایجاد ارزش‌افزوده از وظایف این وزارتخانه‌هاست اما با غفلت از انرژی به‌عنوان فرصت بزرگ کشور شاهد ناترازی و زمین‌خوردن هم صنایع و هم دولت در تابستان امسال بودیم». محمدباقر قالیباف در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون انرژی در زمینه قطعی برق در فصل سرد و تامین سوخت نیروگاه‌های حرارتی کشور، به موضوع ناترازی انرژی در کشور اشاره کرد و گفت: «‌انرژی از فرصت‌های بزرگ کشور است اما ببینید که امروز در چه شرایطی قرار داریم. تابستان امسال بیش از 15 هزار مگاوات ناترازی در مصرف انرژی داشتیم و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در این زمینه نشان داد صنایع ما در تابستان امسال 1.5 درصد در تولید و در نتیجه در رشد اقتصاد کشور افت داشتند که به معنای خسارت هم به تولیدکننده و هم به دولت است که نمی‌تواند از محل سود آنها مالیات دریافت کند لذا هم تولیدکننده و هم دولت زمین خورد». آقای قالیباف افزود: «در حوزه گاز در زمستان 1402 حدود 250 میلیون متر مکعب ناترازی انرژی پیدا کردیم که برای حل آن صنایع را تعطیل کردیم و افت فشار داشتیم. این خسارت ما در حوزه داخلی است و خسارت‌هایی نیز در حوزه بین المللی دیده ایم. روزی بود که وقتی دشمنانمان، ما را تهدید می کردند، می‌گفتیم نفت خود را به روی شما می‌بندیم و این اهرم تهدید ما بود اما امروز کدام نفت را می‌بندیم و چه اهرمی داریم؟ حتی اگر تحریم هم نباشیم تکلیف ما در این حوزه روشن است لذا این خسارتی برای ماست که باید به آن توجه کنیم». رئیس مجلس در بخش دیگری از سخنانش گفت:«مسائل امروز ما بسیار پیچیده‌تر سوزاندن یا نسوزاندن مازوت است. دوستان وزارت نفت و نیرو قول دادند تا با همکاری یکدیگر سوخت‌رسانی کنند تا قطعی برق نداشته باشیم؛ خب سوخت هم برسد، آیا مشکل مردم حل می‌شود؟ همین مشکلات کوچک نشان‌دهنده عمق مشکلات بزرگ و ناترازی‌هاست». آقای قالیباف با اشاره به اینکه «سرانجام فهمیدیم حوزه انرژی تبدیل به یک چالش بزرگ کشور در عرصه داخلی و بین‌المللی شده و حال باید برای آن چاره‌اندیشی کنیم گفت: «اولین موضوع این است که مجلس، دولت و مردم همه ما با هم همانگونه که بودجه را بودجه مردمی می‌دانیم و معتقدیم بودجه دولتی نیست باید بدانیم سایر مسائل کشور نیز اول مسأله مردم، دولت و مجلس است اما حل این مشکل باید با عزم و اراده مجلس و دولت و همراهی مردم باشد. مردم ما همواره نشان داده‌اند که اگر دولتمردان پای کار باشند، حتماً پای کار خواهند بود و همکاری می‌کنند و سختی‌های کوتاه‌مدت را به این امید که 3 سال بعد مشکل آنها به طور قطع حل می‌شود، تحمل می‌کنند. البته باید حدود 30 درصد مشکل در سال اول حل شود که در غیر این صورت اعتماد نخواهند کرد».
یکی از بخش‌های مهم سخنان رئیس مجلس‌ شورای اسلامی، قاچاق سازماندهی شده فرآورده‌های نفتی بود. آقای قالیباف گفت:«ما روزانه شاهد قاچاق بین 25 تا 30 میلیون لیتر فرآورده از کشور هستیم که بی‌تردید سازماندهی شده است و مراکز تولید و مصرف کنندگان اصلی، اولین تهیه‌کنندگان این قاچاق هستند و این را با اطلاع می‌گویم. آیا نباید برای این موضوع چاره‌اندیشی کرد؟ مهم این است که من و شما این مساله را به رسمیت بشناسیم». قالیباف ادامه داد: «شاید بگویند چرا این مساله را پشت تریبون گفتم اما معتقدم اگر مساله را به رسمیت شناختیم و آن را با صادرکننده، مصرف‌کننده، واردکننده، کارشناسان و مردم مطرح کردیم به این معنا است که قصد حل کردن را هم داریم».
ابعاد هولناک قاچاق سوخت
برخی برآوردها نشان می‌دهد که تنها در اسفند سال 1402 بیش از 403 میلیون لیتر سوخت جابه‌جا شده که این رقم نسبت به مدت مشابه در سال قبل رشد 12‌درصدی را نشان می‌دهد. اگر هر لیتر سوخت قاچاق را 70 سنت در نظر بگیریم و اگر فرض کنیم روزانه 20 میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق شود، می‌توانیم ادعا کنیم که روزی 16 تا 20 میلیون دلار برای قاچاقچیان درآمد دارد که در سال بین 5.5 تا 6 میلیارد دلار درآمد خالص می‌شود. قاچاق سوخت زیان‌های زیادی دارد ازجمله اینکه پول ناشی از قاچاق، صرف خرید کالای قاچاق می‌شود که باعث تعطیلی کارخانه‌ها و بیکاری جوان‌های کشور شده است. روزی 15 میلیون دلار، یعنی ماهی حدود 450 میلیون دلار و در سال 5.5 میلیارد دلار درآمد از قاچاق سوخت. یعنی سالانه 5.5 میلیارد دلار کالای قاچاق فقط به این طریق وارد کشور می‌شود.
متوسط رشد سالانه مصرف بنزین در دنیا یک درصد است. این رقم سال‌ها در کشور ما 6 درصد بوده، اما از 1400 تا به امروز به 15 درصد در سال افزایش یافته است. یعنی مصرف بنزین در کمتر از پنج سال دو برابر می‌شود و اگر اکنون 120 میلیون لیتر در روز بنزین مصرف می‌کنیم، با همین نرخ رشد، پنج سال دیگر 240 میلیون لیتر در روز مصرف خواهیم داشت، درحالی که هیچ ظرفیتی برای تولید این مقدار بنزین وجود ندارد و اساساً منطقی هم نیست که این میزان ظرفیت تولید بنزین ایجاد شود. آمارها درباره ناترازی در انرژی ایران بسیار تکان‌دهنده است. تحقیقات مسعود نیلی نشان می‌دهد که از سال 1390 تاکنون مصرف انرژی 60 درصد رشد داشته است. این درحالی است که کل مصرف خصوصی خانوارها 12 درصد رشد کرده که شامل همان 60 درصد مصرف انرژی هم می‌شود. یعنی اگر انرژی را حذف کنیم، رشد 12درصدی کل مصرف خانوار مقداری کمتر می‌شود. در حال حاضر گفته می‌شود که در زمان اوج مصرف برق حدود 18 هزار مگاوات کمبود داریم و برآوردها نشان می‌دهد این رقم تا 10 سال آینده به نزدیک 40 هزار مگاوات خواهد رسید که اساساً کارکرد شبکه برق را از بین می‌برد. ناترازی گاز هم در زمان اوج معادل 28 تا 30 درصد کل مصرف است. کسری ذخایر آب کشور برابر آماری که تا سال 1399 موجود است، حدود 40 درصد بیشتر شده و سرانه آب تجدیدپذیر نیز 25 درصد کاهش پیدا کرده است. هر کدام از این آمارها به‌تنهایی تکان‌دهنده و هشداردهنده است، در صورتی که امروز همه این مشکلات با هم سر باز کرده است.
همچنین متوسط رشد سالانه مصرف بنزین در دنیا یک درصد است. این رقم سال‌ها در کشور ما 6 درصد بوده، اما از 1400 تا به امروز به 15 درصد در سال افزایش یافته است. یعنی مصرف بنزین در کمتر از پنج سال دو برابر می‌شود و اگر اکنون 120 میلیون لیتر در روز بنزین مصرف می‌کنیم، با همین نرخ رشد، پنج سال دیگر 240 میلیون لیتر در روز مصرف خواهیم داشت، درحالی که هیچ ظرفیتی برای تولید این مقدار بنزین وجود ندارد و اساساً منطقی هم نیست که این میزان ظرفیت تولید بنزین ایجاد شود. ناترازی برق در پیک، از 8 هزار مگاوات به 12، بعد به 15 و در نهایت 18 هزار مگاوات رسیده است. همچنین درحالی ‌که مصرف انرژی 60 درصد رشد کرده، کل تولید ناخالص داخلی تنها 17 درصد رشد داشته است. یعنی بخش زیادی از انرژی در کشور ما برای تولید مصرف نمی‌شود.
در کنار آمار ناترازی‌ها، باید به مقوله قاچاق گسترده سوخت هم توجه کرد. حتماً ویدئوهایی از قاچاق سوخت به کشورهای همسایه را دیده‌اید. حتی اگر دسترسی به آمارهای رسمی سخت باشد، مشاهده فیلم‌ها و تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود، نشان‌دهنده شکل‌گیری شبکه‌های بزرگ و بین‌المللی قاچاق سوخت است. در چنین شرایطی، اختلاف بسیار زیاد قیمت سوخت با کشورهای همجوار، شرایط اقتصادی شهرستان‌های مرزی، امکان کنترل و نظارت گسترده را سلب کرده است.
عقوبت ناترازی
رئیس‌جمهور اخیراً گفته: «هیچ منطقی وجود ندارد که بنزین را با دلار آزاد بخریم و با سوبسید به مردم بفروشیم. من پول دارو ندارم، پول گندم ندارم، پول نهاده و حقوق بازنشسته را ندارم آن وقت بنزین را گران می‌خرم و ارزان می‌فروشم». اشاره آقای پزشکیان به این سیاست اشتباه است که دولت یک بشکه نفت خام را به پالایشگاه به قیمت بسیار پایین‌تر از قیمت صادراتی می‌دهد. برای جبران هزینه‌های پالایشگاه مانند دستمزد و سایر موارد، بنزین را لیتری 17 هزار تومان از پالایشگاه می‌خرد و با قیمت لیتری 1500 یا 3 هزار تومان به مردم می‌فروشد. فاصله بین این دو قیمت همان چیزی است که به عقیده اقتصاددانان به کسری بودجه تبدیل می‌شود و تورم افزایش پیدا می‌کند. دولت چهاردهم به خاطر سیاست‌های غلط دولت‌های گذشته بر سر دوراهی سختی قرار گرفته که گام برداشتن به هر سمت، عوارض و گرفتاری‌های خاص خود را دارد. در صورتی که به قیمت بنزین کاری نداشته باشند و سیاست ادامه وضع موجود را انتخاب کنند، با تداوم رشد مصرف بنزین در کشور، کسری بودجه با ارقام بسیار نگران‌کننده تشدید می‌شود و در صورتی که دولت بخواهد وضع موجود را تغییر دهد و قیمت انرژی را تغییر دهد، احتمال اعتراض‌های اجتماعی وجود دارد. به این ترتیب، قیمت بنزین مهم‌ترین مناقشه‌ای است که دولت چهاردهم دیر یا زود با آن مواجه می‌شود و به تعبیر اقتصاددانان مهم‌ترین ابرچالشی است که دولت‌ باید برای آن چاره‌اندیشی کند. مسعود پزشکیان این موضوع را به درستی متوجه شده و قصد دارد برای حل‌وفصل آن چاره‌ای بیندیشد. در چنین شرایطی معاون اول رئیس‌جمهور، خواستار ارائه برنامه و نقشه راه جامعی از سوی سازمان برنامه و بودجه به دولت برای رفع ناترازی موجود در حوزه انرژی شد و گفت: «به مردم اطمینان می‌دهیم که دولت چهاردهم، هیچ تصمیم عجولانه‌ای نخواهد گرفت و در هر تصمیمی، تمام پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی و عدالت را مدنظر قرار می‌دهیم». دولت‌ها در ایران گاهی ناچار به افزایش قیمت انرژی می‌شوند اما عواقب سختی گریبان‌شان را می‌گیرد. با این حال، دو تجربه مثبت وجود دارد که اتفاقاً هر دو مربوط به زمانی هستند که دولت‌های میانه‌رو قدرت را در دست داشتند. تجربه اول در دولت سیدمحمد خاتمی است که سیاست‌های انرژی بدون هیچ تنشی اجرا می‌شدند و تجربه دوم در دولت اول حسن روحانی اتفاق افتاده است. بعد از آن حتی دولت مرحوم رئیسی هم بارها تلاش کرد تا قیمت انرژی را تعدیل کند اما از عواقب آن ترسید. تجربه گذشته نشان می‌دهد که دولت‌ها ابتدا باید رابطه خود را با مردم ترمیم کنند و بعد به اصلاحاتی نظیر اصلاح انرژی اقدام کنند. تا اعتماد عمومی تقویت نشود، دست زدن به اصلاحات قیمت انرژی به صلاح کشور نیست.