بزرگنمايي:

کرمان رصد - به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام هادی الیاسی مدیر گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت در نشست علمی «نقش شعر و شاعر در تثبیت هویت شیعی» که عصر یکشنبه 31 فروردین‌ماه به همت انجمن علمی هنر و ادبیات دانشگاه باقرالعلوم(ع) در سالن شهید بهشتی این دانشگاه برگزار شد، با تبیین ابعاد مختلف جایگاه شعر در شکل‌گیری هویت شیعی نقش شاعران را به عنوان پیش‌قراولان فرهنگی جبهه ولایت در طول تاریخ اسلام بازخوانی کرد.
مدیر گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت در این نشست تأکید کرد: شعر در جامعه عرب و به‌ویژه در تاریخ تشیع نه صرفاً یک ابزار هنری بلکه رسانه‌ای کارآمد و نیرومند در انتقال پیام اهل‌بیت(ع) بوده است؛ رسانه‌ای که در روزگار خفقان خلفای جور بار رسالت تبیین و تثبیت ولایت را بر دوش کشیده و به تثبیت هویت فکری، اعتقادی و فرهنگی شیعه مدد رسانده است.
نقش شعر در تبدیل باور به فرهنگ
وی با تبیین ابعاد هویتی شعر در منظومه فرهنگ تشیع افزود: هویت در ساحت اندیشه و باور شکل می‌گیرد اما این اندیشه و باور برای تثبیت و تداوم نیازمند انتقال فرهنگی است، شعر در این فرآیند از جایگاه ممتازی برخوردار است، شاعران شیعی نه‌تنها به ترویج اندیشه امامت پرداخته‌اند بلکه آن را به عنصر فرهنگ عامه تبدیل کرده‌اند.
این استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: همه مردم دست‌کم یک بیت درباره کربلا در خاطر دارند؛ این نشان می‌دهد که شعر چگونه باورهای عمیق دینی را به فرهنگی عمومی تبدیل کرده است، خود اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز از شعر برای تبیین و تثبیت باورها بهره می‌بردند.
شعر، صدای حقیقت در دوران سکوت شمشیرها
حجت‌الاسلام الیاسی با اشاره به زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی شکل‌گیری شعر در جهان عرب گفت: شعر در جامعه عرب از دیرباز جایگاهی ممتاز و بی‌بدیل داشته است؛ تا آنجا که گاه یک شاعر به تنهایی معادل یک لشکر تلقی می‌شد، همین ویژگی موجب شد که در صدر اسلام شعر به رسانه‌ای فراگیر برای انتقال اندیشه‌ها و مفاهیم بلند توحیدی و ولایی تبدیل شود، در این میان جامعه شیعه که در طول تاریخ با فشارهای سیاسی و تهدیدهای دائمی مواجه بود از ظرفیت عظیم شعر بهره برد تا حقیقت اهل‌بیت علیهم‌السلام را در جان و دل مردم بنشاند.
وی افزود: در برهه‌هایی که تبیین علنی اندیشه امامت ممکن نبود شعر همچون رجز و بیانیه‌ای اعتقادی وارد میدان می‌شد و به زبان نظم حقیقت را فریاد می‌زد.
مدیر گروه تاریخ امامت پژوهشکده امامت با ذکر نمونه‌هایی تاریخی از شاعران ولایت‌مدار به نقش برجسته دعبل خزاعی اشاره کرد و گفت: دعبل خزاعی از برجسته‌ترین شاعران شیعی است که در مسیر دفاع از اهل‌بیت(ع) به شهادت رسید، قَصیدۀ تائیّۀ دِعْبِل که برای امام رضا(ع) در مرو خواند تنها یک اثر ادبی نبود بلکه بیانیه‌ای سرشار از ایمان و بصیرت بود که طنین آن به‌سرعت در سراسر جهان اسلام پیچید.
وی با ذکر داستانی تاریخی گفت: وقتی کاروان دعبل به نیشابور رسید، رئیس دزدان قافله، اشعار او را زمزمه می‌کرد، این نشان می‌دهد که اشعار دعبل چگونه در جان مردم نفوذ کرده بود و بی‌آنکه رسانه رسمی یا شبکه تبلیغی وجود داشته باشد فرهنگ امامت را در لایه‌های مختلف جامعه گسترش می‌داد.
شعرا، هم‌ردیف متکلمان در تأیید معصومان
حجت‌الاسلام الیاسی در ادامه سخنان خود با اشاره به تأیید معصومان بر نقش شاعران، گفت: در نگاه اهل‌بیت علیهم‌السلام شاعران ولایت‌مدار جایگاهی هم‌عرض با متکلمان دارند، همان‌گونه که هشام بن حکم به عنوان متکلم برجسته و مدافع اعتقادی اهل‌بیت علیهم السلام شناخته می‌شود دعبل خزاعی نیز در کلام معصوم به همان مرتبه اعتبار می‌یابد.
وی در همین زمینه به بیانات علامه امینی در الغدیر اشاره کرد و گفت: علامه امینی برای اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به اشعار دعبل خزاعی استناد می‌کند، این نشان می‌دهد که شعر نه فقط یک هنر بلکه یک سند تاریخی و حجت اعتقادی در منظومه اندیشه شیعی است.
حسان، فرزدق، کمیت؛ سه حلقه از زنجیره ولایی شعر شیعه
مدیر گروه تاریخ امامت با اشاره به اشعار بزرگان شعر شیعی در مقاطع مختلف گفت: حسان بن ثابت شاعر نامدار صدر اسلام، قصیده معروفی در روز غدیر برای امیرالمؤمنین(ع) سرود، این شعر تا امروز به‌عنوان سندی محکم برای اثبات ولایت مورد استناد علماست.
وی افزود: فرزدق شاعر برجسته عصر امام سجاد(ع) در زمانی که امام حسین(ع) به سمت کوفه می‌رفتند سخن تاریخی خود را درباره بی‌وفایی اهل کوفه و جایگاه امام بر زبان راند که مورد تأیید امام حسین علیه‌السلام قرار گرفت، این سخن فرزدق در واقع یک شعر سیاسی و حماسی بود که تا امروز در منابع تاریخی جایگاه ویژه‌ای دارد، عبدالرحمان جامی شاعر قرن نهم این قصیده فرزدق را به فارسی ترجمه کرده است که نشان از استمرار تأثیر آن دارد.
وی با اشاره به جایگاه کمیت اسدی افزود: کمیت شاعر مرثیه‌سرای بزرگ شیعه بود که سه امام را درک کرد و امام صادق(ع) بارها او را برای شعرخوانی دعوت می‌کرد، اشعار کمیت گنجینه‌ای بی‌بدیل از فرهنگ و اعتقاد امامیه است.
شعر؛ زبان تمدن‌ساز امامت
حجت‌الاسلام الیاسی در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: تثبیت هویت شیعی بدون در نظر گرفتن جایگاه شعر و شاعر ناقص است، اگر متکلمان به تبیین نظری مبانی امامت پرداخته‌اند، شاعران به تبیین احساسی، عاطفی و فرهنگی این مفاهیم همت گماشته‌اند، دریافت صحیح شاعران از معارف امامت باعث شد که تلقی عمومی جامعه از این باورها نیز صحیح شکل گیرد و به فرهنگ عمومی تبدیل شود.
وی افزود: فرهنگ امامت نتیجه تعامل و هم‌افزایی چند نهاد است: نهاد باور و اندیشه، نهاد کلام و تبیین و نهاد هنر و ادبیات، در این میان شعر نقش حلقه واسط میان عقل و عاطفه، میان اندیشه و احساس و میان باور و رفتار را ایفا می‌کند و به تعبیر دیگر شعر زبان تمدن‌ساز مکتب امامت است.
از منبر به مصراع؛ استمرار خط سرخ عاشورا
حجت‌الاسلام الیاسی با اشاره به استمرار خط عاشورا در قالب شعر گفت: یکی از مهم‌ترین راه‌های حفظ خط سرخ عاشورا تبدیل واقعه کربلا به ادبیات ماندگار است، از اشعار محتشم کاشانی تا سروده‌های امروز آیینی این خط سرخ در مصراع‌های شعر جاری است.
وی افزود: همان‌گونه که منبر و روضه کارکرد تبلیغی و تربیتی دارد، شعر نیز همپای منبر در انتقال مفاهیم عمیق دینی نقش‌آفرینی می‌کند، در واقع شعر منبر فشرده و ماندگار است.
شاعر، حافظ وجدان تاریخی امت
مدیر گروه تاریخ امامت تأکید کرد: اگر شعر نبود بسیاری از زوایای تاریخ شیعه در خفقان‌ها و سانسورها گم می‌شد، شاعران حافظان وجدان تاریخی امت‌اند؛ آنان که سخن معصوم را در قالب هنری و اثرگذار به نسل‌های بعدی رساندند و فرهنگ امامت را از نسلی به نسل دیگر منتقل کردند، امروز نیز اگر بخواهیم این فرهنگ را در میان نسل جوان نهادینه کنیم باید به شعر و ادبیات آیینی بها دهیم.
این نشست با استقبال گرم دانشجویان و پژوهشگران حوزه ادبیات، تاریخ و معارف اسلامی همراه بود و در پایان، پرسش و پاسخ علمی درباره ظرفیت‌های شعر آیینی در روزگار معاصر صورت گرفت.
مهدی الهی