کرمان رصد - جشن سده امسال نیز به‌صورت محدود برگزار می‌شود. برخلاف وعده‌های قبلی، حضور گردشگران برای شرکت در این جشن کهن، امسال نیز ممنوع اعلام شده است. جشن سده نه‌تنها یک آیین مذهبی، بلکه یک جشن ملی با پیشینه‌ای چندهزارساله است که همه ایرانیان باید در آن شریک باشند، نه‌ تنها زرتشتیان.
به گزارش پیام ما، این محدودیت‌ها نه‌تنها گردشگران، بلکه تمامی ایرانیان را از تجربه یک جشن ملی بزرگ محروم می‌کند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
ممنوعیت حضور گردشگران در جشن سده، یک ناامیدی بزرگ به‌شمار می‌رود که واقعاً نمی‌توان دریافت چه منطقی پشت آن وجود دارد؟ جشن سده نه‌تنها یک جشن ملی است، بلکه فرصتی برای اتحاد و همدلی مردم از اقشار مختلف جامعه فراهم می‌آورد. این جشن که بازتابی از تاریخ و فرهنگ ایرانی است، می‌تواند به تقویت روحیه ملی و تقویت ارتباطات اجتماعی کمک کند.
می‌گویند ملک‌شعرای بهار مخالف شاه شدن رضا خان بود، اما در مراسم سلام نخستین شاه جدید شرکت کرد و شعری خواند و از شاه جدید خواست جشن‌های کهن را زنده کند تا زندگی مردم در شادی و جشن مستمر غوطه خورد؛ بهار خوب می‌دانست تنها مردم شاد و امیدوارند که می‌توانند میهن خویش را آباد کنند.
نو شود اعیاد و رسوم کهن خلق به هر جشن کند انجمن
تازه شود جشن خوش مهرگان آن که شد از غفلت ترک از میان
آتش جشن سده روشن شود شهر ز بهمنجنه گلشن شود
پادشاها! عیش وطن عیش توست بهر وطن‌عیش‌وخوشی کن درست
البته رضاشاه به توصیه بهار عمل نکرد، هرچند هنوز هم به این توصیه عمل نمی‌شود؛ آتش سده هر سال کوچکتر از سال قبل افروخته می‌شود و ثبت جهانی این جشن هم کمکی به برگزاری باشکوه‌تر این جشن نکرده است.
«جشن سده» 15 آذر 1402 به‌ عنوان بیست‌وچهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران و در پرونده‌ای مشترک با تاجیکستان، در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت شد.
در طول این دو سال، این‌طور به‌نظر می‌رسید که جشن سده، به‌عنوان یک جشن ملی و بدون در نظر گرفتن مذهب، به‌صورت گسترده و با حضور عموم مردم برگزار شود. اما این جشن باستانی در این دو سال کوچکتر هم شده، به فضاهای روستایی کشانده شده و یا فقط با حضور زرتشتیان برگزار شده است.
امسال هم 8 بهمن اعلام شد که این جشن به‌صورت عمومی برگزار نمی‌شود. در دوران کرونا نیز چنین بود، جشن سده در کرمان در آتشکده زرتشتیان این شهر و به‌صورت خصوصی برگزار می‌شد.
چرا جشن سده باید به یک مراسم عمومی تبدیل شود؟ اما پرسش مهم این است که چرا جشن سده، که جزو میراث فرهنگی ایران به‌شمار می‌رود، از یک رویداد عمومی و ملی به یک مراسم محدود با حضور گروه‌های خاص تبدیل شده است؟ چرا نباید جشن سده را به‌عنوان یک نماد از هویت فرهنگی ایران، در کنار احترام به حساسیت‌های اجتماعی و فرهنگی، به‌شکلی همه‌گیرتر و با مشارکت عموم برگزار کرد؟ جشن سده هرسال دهم بهمن‌ماه برگزار می‌شود. پس از گذشت دو سال از ثبت جهانی این جشن در یونسکو، هنوز هم در برخی مناطق ایران، به‌ویژه در تهران، کرمان، یزد و خراسان جشن تنها با حضور زرتشتیان و به‌طور محدود برگزار می‌شود. این درحالی‌است که بسیاری از مردم و اهالی فرهنگ معتقدند این جشن باستانی باید به‌طور گسترده‌تری و بدون در نظر گرفتن مذهب، در سطح ملی برگزار شود تا هویت فرهنگی ایران را تقویت کند.
جشن سده یکی از کهن‌ترین و پرمعناترین جشن‌های ایرانی است که با ریشه‌هایی عمیق در تاریخ و فرهنگ ایران، همواره نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و آغاز زندگی دوباره بوده است. آیینی که نه‌تنها فرصتی برای گردهمایی و شادی مردم به‌شمار می‌رود، بلکه چندین پیغام فرهنگی و اجتماعی نیز در دل خود دارد؛ ترویج مفاهیم همبستگی، احترام به گذشته و پیوند با طبیعت.
اگرچه در برخی مناطق برگزاری این جشن با چالش‌هایی مواجه است، اما هنوز هم مردم ایران در گوشه‌وکنار کشور، این جشن را با احترام و شور و شوق فراوان برگزار می‌کنند و از آن به‌عنوان فرصتی برای تقویت هویت ملی و اتحاد اجتماعی خود بهره می‌برند. در دنیای امروز که بسیاری از آیین‌ها و رسوم قدیمی تحت‌تأثیر تغییرات اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته‌اند، پاسداری از جشن سده و معرفی آن به نسل‌های جدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اینجاست که دستگاه‌های مختلف فرهنگی و رسانه‌ها باید نقش پررنگی ایفا کنند تا این جشن را به‌عنوان یک میراث ارزشمند فرهنگی زنده نگه دارند.
دستگاه‌های فرهنگی کشور، به‌ویژه وزارت میراث‌فرهنگی، وزارت ارشاد، صداوسیما، سازمان‌های مردم‌نهاد، انجمن‌های فرهنگی و هنری، شهرداری‌ها، سازمان‌های محلی و … باید برای برگزاری این جشن‌ها به‌صورت ملی تلاش کنند. پاسداری از این جشن و برگزاری آن به‌صورت ملی موجب تقویت ارتباط نسل‌های مختلف با تاریخ و فرهنگ سرزمین‌شان و حفظ هویت ملی می‌شود، همان تأثیری که سال‌ها این جشن در میان اقوام و اقشار مختلف مردم ایران داشته است؛ یعنی ترویج همبستگی و اتحاد اجتماعی ایرانیان.
در دنیای مدرن که دچار چالش‌های متعدد اجتماعی و سیاسی است، برگزاری چنین جشن‌هایی می‌تواند فرصتی برای ایجاد پیوندهای انسانی و اجتماعی فراهم کند. رسانه‌ها و دستگاه‌های فرهنگی باید این نکته را مورد توجه قرار دهند و جشن سده را به‌عنوان نمادی از اتحاد مردم ایران در برابر مشکلات و چالش‌های پیش‌ رو معرفی کنند.
مسئله‌ای که نباید از آن غافل شد، تأثیر عمیق جشن‌های ملی در ایجاد شادی و نشاط و اتحاد میان مردم ایران است. آیین‌هایی چون نوروز، مهرگان، شب یلدا، تیرگان، اسفندارمذگان، زامیادگان، هرمزد، کیش‌گان، فریدون، جشن سبزه و سده، نه‌تنها فرصت‌هایی برای شادمانی و سرور به‌شمار می‌روند، بلکه به‌عنوان پل‌هایی برای نزدیکی و همدلی میان اقشار مختلف جامعه عمل می‌کنند. این جشن‌ها، به‌ویژه زمانی که مردم از اقوام و فرهنگ‌های گوناگون گرد هم می‌آیند، به تقویت پیوندهای اجتماعی و احساس همبستگی میان آنها می‌انجامند. ازاین‌رو، اهمیت این جشن‌ها فراتر از لحظاتی برای تفریح است؛ آنها به‌عنوان ابزارهایی برای تقویت هویت ملی و تقویت تعاملات مثبت اجتماعی شناخته می‌شوند. در دنیای امروز، که فشارهای روزمره و دغدغه‌های فردی بسیاری از ما را درگیر کرده است، چنین آیین‌هایی می‌توانند به‌عنوان یادآور ارزش‌های مشترک و اتحاد اجتماعی عمل کنند و انسجام و همبستگی ملی را به اوج برسانند.
توصیه می‌شود نهادهای فرهنگی، اجتماعی و گردشگری کشور با همکاری و هم‌افزایی بیشتر، زمینه‌ای فراهم کنند که جشن‌های ملی ایران همچنان در سطح گسترده و با مشارکت همه مردم برگزار شود. این جشن‌ها باید فراتر از مرزهای مذهبی و قومی دیده شوند و به‌عنوان میراث مشترک فرهنگی برای همه ایرانیان تلقی شوند. مسئولان باید با استفاده از رسانه‌ها، سیاست‌های مناسب و برنامه‌ریزی دقیق، این جشن‌ها را به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم در تقویت انسجام ملی و معرفی فرهنگ ایرانی به دنیا معرفی کنند و آنها را از حاشیه‌سازی و محدودیت‌های بی‌مورد نجات دهند. برگزاری این جشن‌ها به‌صورت عمومی و با مشارکت تمام اقشار جامعه، نه‌تنها هویت ملی ایرانیان را تقویت می‌کند بلکه در مقابله با فرهنگ‌های بیگانه نیز مؤثر خواهد بود.

محدودیت‌های یزد در کوچه‌های خشتی یزد، جایی که تاریخ هنوز در هر گوشه آن به نفس کشیدن ادامه می‌دهد، وقتی که زمستان از راه می‌رسد، مردم به‌شکلی خاص به استقبال آن می‌روند؛ اما این‌بار نه با سرما و سردی، بلکه با آتش و گرما. آتشی که برای ایرانیان باستان، نه‌تنها یک ابزار برای روشنایی و گرما، بلکه نمادی از پیروزی نور بر تاریکی بوده است. امسال اما مراسم در یزد هم محدود خواهد بود
«مهداد منوچهری»، یکی از افراد جامعه زرتشتی یزد و فعال حوزه گردشگری، در گفت‌وگو با پیام‌ما ذکر کرد: در یزد شرایط با کرمان متفاوت است، کرمان معمولاً جشن را عمومی برگزار می‌کند، اما در یزد در محله‌های زرتشتی‌نشین جشن به‌صورت خصوصی و محله‌ای برگزار می‌شود و هر محله‌ای به‌صورت جداگانه جشن می‌گیرد.
منوچهری افزود: امسال و سال گذشته که جشن سده ثبت جهانی شده است، تغییری در برگزاری جشن سده رخ نداده و مانند روال هرساله برگزار می‌شود.
کرمان هم جشن عمومی را تعطیل کرد «سیروس نیکبخت»، رئیس انجمن زرتشتیان کرمان، درباره نحوه برگزاری «سده» در این استان گفت: امسال مراسم به‌صورت نیمه‌خصوصی‌ و روز چهارشنبه 10 بهمن‌ماه در محل آتشکده کرمان برگزار می‌شود.
او افزود: به‌دلیل محدودیت فضا، تعداد دعوت‌شدگان را بسیار محدود کرده‌ایم؛ بیشتر از خود زرتشتیان دعوت شده‌اند. البته تعداد محدودی از مقامات نیز در مراسم حضور خواهند داشت. حدوداً ظرفیت مراسم 200 نفر است.
نیکبخت در پاسخ به این سؤال که آیا مردم می‌توانند خارج از محدوده مراسم، حضور داشته و نظاره‌گر باشند؟ گفت: خیر. باید این موضوع کنترل شود که مشکلی پیش نیاید. در خود مراسم هم حاضران بهتر است ماسک بزنند، باید اطمینان پیدا کنیم که افراد بیمار نباشند یا موارد بهداشتی رعایت شود؛ چراکه اخیراً ویروس سرماخوردگی زیاد شده است و ما نمی‌خواهیم مشکلی پیش بیاید.
جشن سده کرمان سال آینده خارج از شهر برگزار می‌شود با وجود اظهارات نیکبخت، اما «زنده‌نوش»، رئیس دبیرخانه انجمن زرتشتیان استان کرمان، در پاسخ به پیام‌ما گفت: موضوع ایمنی محل برگزاری جشن بوده است و بنا بر توصیه‌های ایمنی مقرر شده جشن در آتشکده و فضای بسته برگزار شود.
زنده‌نوش تأکید کرد: هرساله جشن در محوطه باز خیابان سده برگزار می‌شد، اما این محل با گذشت زمان، دیگر در بافت فشرده شهری قرار دارد و بحث‌های امنیتی و ایمنی را در پی دارد. لذا تصمیم گرفته شد امسال جشن در این مکان برگزار نشود.
او افزود: طبق رایزنی‌ها در انجمن زرتشتیان کرمان قرار است از سال‌ آینده جشن در فضایی خارج از شهر کرمان برگزار شود تا همه مردم امکان حضور و تماشای جشن را داشته باشند و باتوجه‌به جهانی شدن این آیین تدابیری هم برای باشکوه‌تر برگزار شدن این مراسم دیده شود.
اما طبق شنیده‌های غیررسمی پیام‌ما موضوع دیگری هم برگزاری جشن کرمان را تحت‌الشعاع قرار داده است و آن هم یک مشکل مالکیت و حقوقی در زمین برگزاری جشن سده است، البته این ادعا توسط اعضای انجمن زرتشتیان استان رد یا تأیید نشده است.
سده در کرمان یک عنصر فرهنگی است «جشن سده» شاید برای اکثر مردم ایران در شهرهای مختلف فقط یک جشن آیینی باشد که نامش را شنیده‌اند، اما در کرمان سده یک عنصر فرهنگی است. یک خیابان قدیمی با بافت اجتماعی سنتی در کرمان نامش خیابان سده است. در انتهای این خیابان یک فضای باز بزرگ که با نرده محصور شده، وجود دارد که کاربرد این فضا در سال فقط یک ساعت است.
موبدان زرتشتی از باغ خصوصی‌شان با ساز و دهل و مشعل‌هایی که از آتشکده روشن شده‌اند، به‌سمت هیزم‌ها به راه می‌افتند و مردم هم به دنبالشان، موبدان با آتش‌ها در دست هیزم‌ها را شعله ور می‌کنند و تا وقتی خورشید پایین می‌رود، آتش هم کم‌کم خاموش می‌شود.
هرساله بعدازظهر دهم بهمن کرمانی‌ها با ذوق به شعله‌های آتش نگاه می‌کنند و انگار که بعد از سوختن این آتش دیگر قرار است غم‌هایشان هم مانند سرما برود.
وقتی‌ می‌گوییم سده در کرمان یک عنصر فرهنگی است، منظورمان این است که مثلاً زنان کرمانی پس از سوختن سده (کرمانی‌ها در لهجه‌شان می‌گویند سده را سوختند) به یاد نوروز می‌افتند، کم‌کم سهن می‌ریزند (خیساندن گندم برای جوانه زدن به‌منظور تهیه سمنو و کماچ سهن)، خانه‌تکانی را شروع می‌کنند و حتی معتقدند دیگر سرمای استخوان‌سوز در کرمان تمام است.
سده جشن کشف آتش است «آرش ضیاتبری»، دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، در گفت‌وگو با پیام‌ما گفت: تاریخچه جشن سده در ایران باستان به کشف آتش برمی‌گردد، درواقع سده جشن کشف آتش است. در تقویم ایران باستان دو فصل وجود داشت و جشن سده در صدمین روز نوروز قرار داشت و به همین دلیل جشن پیدایش آتش سده نام‌گذاری شد.
او افزود: کرمان تنها جایی است که همیشه در تاریخ ایران جشن سده در آن برگزار می‌شده است و در دوران صفویه و زمانی که زرتشتیان در جایی بیرون از حصارهای شهر زندگی می‌کردند، در شمال‌شرقی محله خودشان نیایشگاهی‌ داشتند که جشن را آنجا با کمک مردم غیرزرتشتی برگزار می‌کردند.
ضیاتبری ادامه داد: بعد از آن بارها مکان جشن سده در کرمان عوض شد، اما مدت‌های طولانی است که در زمین‌های بداغ‌آباد که الان انتهای خیابان مهدیه و خیابان سده، برگزار می‌شود.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که چرا باور دارند بعد از سده هوا دیگر سرد نیست، گفت: اینکه می‌گویند بعد از جشن سده هوا گرم‌تر می‌شود، به باور اسطوره‌ای این جشن برمی‌گردد. هوشنگ‌شاه به شکار رفته بود و ماری دید و سنگ را به‌سمت مار پرتاب کرد و آتش پدیدار شد، در باور اسطوره‌ای مار اهریمن و آتش روشنایی است، این باور نشان می‌دهد که گرما بر سرما پیروز شده است.
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند این سده یادگار بسی باد چون او دگر شهریار
کز آباد کردن جهان شاد کرد جهانی به نیکی از او یاد کرد
در تاجیکستان هم جشن سده هر سال در تمام شهرها و روستاهای کوچک برگزار می‌شود، اما اصلی‌ترین مکان آن پارک حکیم فردوسی در شهر دوشنبه است. تاجیکستان هم البته در بزرگ‌ کردن جشن سده پس از ثبت جهانی آن توفیقی نداشته است و در طی دو سال اخیر جشن را محدود برگزار کرده است.
«مجید سلیم»، نویسنده تاجیک، نوشت «اصلاً سده را ابوالقاسم فردوسی احیا و زنده کرد. در شاهنامه فردوسی جایگاه سده مثل جایگاه اسب مقدس است. وقتی که رزم‌ها اتفاق می‌افتاد، اول پهلوانان از بالای آتش می‌گذشتند و بعد به نبرد می‌رفتند.»
منبع: روزنامه پیام ما