کرمان رصد - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
نشریه بلومبرگ در تحلیلی از استراتژی عربستان سعودی برای تقویت روابط همزمان با ایران و آمریکا قبل از استقرار ترامپ می‌نویسد: شاهزاده محمد بن سلمان همان‌طور که به دنبال دستیابی به توافق استراتژیک با واشنگتن است، پیشنهاد داد تجارت با جمهوری اسلامی را تقویت کند. سام داغر و پائولو مانچینی 29 نوامبر در بلومبرگ نوشتند: غرفه ایران در نمایشگاه «موسم ریاض»، با طاقها و ستونهای الگو‌گرفته از تخت جمشید، ظرفیت‌های تجاری مناسبی را با فروش فرش، زعفران و سایر محصولات به نمایش گذاشت. پایتخت عربستان سعودی ممکن است مکانی دور از ذهن برای نمایش دادن محصولات جمهوری اسلامی به نظر برسد. زیرا رقابت بین دو قدرت، وضعیت خاورمیانه را برای دههها شکل داده است.
![]()
پیش از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، پادشاهی سعودی به دنبال تقویت روابط با تهران است، در حالی که همزمان به دنبال تقویت روابط با متحد سنتی خود، ایالات متحده هم هست. به گفته افراد مطلع از تحرکات ریاض، ولیعهد محمد بنسلمان، حاکم واقعی سعودی، در هفته‌‌‌های اخیر پیشنهاد افزایش تجارت به مقامات ایرانی را به امید کاهش تنش با غرب ارائه کرد. آنها خواستند هنگام بحث در مورد مسائل خصوصی نامشان فاش نشود. این امر به دنبال آشتی دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی در مارس 2023 با میانجی‌گری چین انجام می‌شود. با این حال، پیروزی ترامپ، پویایی منطقه‌‌‌ای را به دلیل چشم‌انداز تجدید سیاست‌‌‌های خاورمیانه‌‌‌ای‌‌‌اش که در اولین دوره ریاست جمهوری او معرفی شد، به محک گذاشته است. ممکن است شاهد پیگیری دوباره رویکرد فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران باشیم؛ امری که باعث شد واشنگتن از توافق هسته‌‌‌ای با تهران کناره‌گیری کند و تحریم‌‌‌های شدیدی را اعمال کند. از سوی دیگر، عربستان همچنان مایل است کار بر روی توافق‌‌‌های دفاعی و راهبردی با آمریکا را که از زمان آغاز عملیات طوفان‌‌‌الاقصی مسکوت مانده پیگیری کند.
به گفته سه فرد مطلع از این موضوع، شاهزاده محمد ماه گذشته، مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی را برای احیای مذاکرات به واشنگتن فرستاد. با این حال، زمان کم و فشرده است. هدف این بود که تعهدات قبل از پایان ریاست جمهوری جو بایدن در ماه ژانویه تضمین شود. بلومبرگ ادامه داد، سعودی‌‌‌ها رویکرد دو‌کاناله روابط نزدیکتر با واشنگتن و تهران را از نظر ژئوپلیتیک حیاتی می‌‌‌دانند؛ اگرچه ممکن است پادشاهی را در موقعیتی ناخوشایند قرار دهد. اولویت اصلی شاهزاده محمد طرح 3تریلیون دلاری او برای تنوع بخشیدن به اقتصاد پادشاهی به دور از نفت است. این طرح که 2030 نام گرفته، بر صلح و سرمایه‌گذاری خارجی وابسته است تا پروژه‌‌‌های بلندپروازانه را تامین مالی کند. شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی اواخر اکتبر در کنفرانس سرمایه‌گذاری سالانه در ریاض گفت که وظیفه اصلی او حفاظت از چشم‌انداز 2030 و پیشبرد بیشتر آن است. مشخص نیست شاهزاده سعودی چه پیشنهادی به ایرانی‌‌‌ها داده است، اما پژوهشگری که روی تنش‌‌‌زدایی سال 2023 بین این دو رقیب تاریخی کار کرده است، گفت که این تجارت ممکن است در ابتدا بر محصولاتی در بخش‌‌‌های غذایی و پزشکی که تحریم‌‌‌های آمریکا و اروپا علیه ایران را نقض نمی‌‌‌کند، متمرکز باشد.
این شخص گفت که توافق می‌تواند شامل شرکت‌های خصوصی سعودی باشد و معاملات ممکن است از طریق کشور ثالثی مانند عراق انجام شود. تجارت ایران و عربستان در حال حاضر ناچیز است و مقامات ایرانی ابراز تمایل کرده‌‌‌اند که آن را به یک میلیارد دلار در سال برسانند. بلومبرگ در آن زمان گزارش داد که عربستان سعودی سال گذشته رویکرد مشابهی را در تلاش برای کاهش تنش‌‌‌های منطقه‌‌‌ای در بحبوحه جنگ جاری در غزه اتخاذ کرد. پیشنهاد جدید همچنین مشروط به این خواهد بود که ایران از حمایت از نیروهای نیابتی خود در منطقه مانند حزب‌الله لبنان خودداری کند. مقامات وزارت امور خارجه و تجارت عربستان به درخواست‌‌‌های متعدد برای اظهارنظر پاسخ ندادند.
قبل از این اقدام ولیعهد، مقامات ایرانی از اینکه تعهدات تجاری و سرمایه‌گذاری عربستان سعودی بر اساس آنچه به توافق‌نامه پکن معروف است، عملی نشده بود، ناراضی بودند. دینا اسفندیاری، مشاور ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بحران بین‌المللی گفت: «چین که بزرگ‌ترین خریدار نفت از هر دو کشور است، از ریاض و تهران خواسته است تا برای تقویت روابط خود تلاش کنند.» او گفت: «این یک راه بسیار ساده و غیر‌مناقشه‌‌‌برانگیز برای ریاض با هدف نشان دادن تعهد خود به گفت‌وگوی جدید با تهران است.»
کمیته عربستان، چین و ایران که این توافق را دنبال می‌کند، دومین نشست خود را 19 نوامبر در ریاض برگزار کرد و بر تعهد خود به آن تاکید کرد. در بیانیه‌‌‌ای، طرفین از نزدیک به 140هزار زائر ایرانی که در سال‌جاری به اماکن مقدس اسلامی در عربستان سعودی سفر کرده‌‌‌اند، به عنوان نشانه‌‌‌ای از روابط نزدیکتر یاد کردند. در سطح سیاسی، شاهزاده محمد در اوایل این ماه اسرائیل را به انجام «نسل‌کشی» علیه فلسطینیان در غزه متهم کرد و از این رژیم، به دلیل حمله به ایران در ماه اکتبر انتقاد کرد.
شاهزاده سعودی، رئیس ستاد ارتش خود را برای دیدار با همتای خود به جمهوری اسلامی اعزام کرد و نیروهای مسلح سعودی در کنار ایران، روسیه، عمان و سایر کشورها در رزمایش دریایی در شمال اقیانوس هند شرکت کردند. به ادعای بلومبرگ، این لفاظی‌‌‌های تند علیه اسرائیل عمدتا با هدف راضی کردن شهروندان عربستان و افکار عمومی در جهان عرب و اسلام که از تلفات غیرنظامیان در غزه ناراحت هستند، صورت گرفته است. حنین غدار، کارشناس ارشد موسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، گفت که تعامل پادشاهی با تهران، غالبا برای محافظت از خود و طرح تحول اقتصادی آن در برابر هرگونه شعله‌ور شدن تنش بین اسرائیل، ایران و ایالات متحده ترامپ است.
وی گفت: «نگرانی اصلی عربستان سعودی امنیت داخلی آن است.» به گفته افرادی که با تفکرات بنسلمان آشنا هستند، در حالی که عربستان سعودی از ویرانی‌‌‌های ناشی از جنگ‌‌‌های اسرائیل در غزه و لبنان ناراحت است، اما برای تضعیف حماس و حزب‌الله اشک نمی‌‌‌ریزد. بلومبرگ با بیان کردن این ادعا که شاهزاده بنسلمان همچنان نسبت به تهران بی‌‌‌اعتمادی‌‌‌هایی دارد، نوشت که این در تصمیم برای اعزام مساعد العیبان مشاور امنیت ملی عربستان به واشنگتن نقش داشته است. العیبان که قرارداد 2023 با ایرانی‌‌‌ها را در پکن امضا کرد، وظیفه داشت بفهمد آیا می‌توان قبل از پایان دوره بایدن توافقی امضا کرد یا خیر. از جمله موضوعات مورد بحث، تعیین عربستان سعودی به عنوان متحد اصلی غیر‌ناتو بود.
توافق ایالات متحده و عربستان سعودی که قبل از 7 اکتبر مورد بحث قرار گرفت، بر یک معاهده دفاعی الزام‌آور با واشنگتن متمرکز بود که شامل چشم‌انداز عادی‌‌‌سازی روابط با اسرائیل بود اما پس از 7 اکتبر این مساله که ریاض خواستار گام‌‌‌هایی برای ایجاد یک کشور فلسطینی است، مانعی بر سر راه چنین توافقی شده است. درواقع رویکرد پادشاهی از زمان شروع جنگ در غزه و ویرانی متعاقب آن قلمرو تغییراتی کرده است. فراس مکساد، مدیر ارشد توسعه راهبردی در موسسه خاورمیانه در واشنگتن گفت: «من انتظار دارم در صورتی که نتانیاهو به درگیری‌‌‌های کنونی در غزه و لبنان پایان دهد و گام‌‌‌های معناداری به سوی تشکیل کشور فلسطین بردارد، آونگ در جهت دیگری حرکت کند.»
یک نقطه درخشان در ایالات متحده ممکن است تاریخ دیدار بنسلمان با ترامپ و دامادش جراد کوشنر باشد، البته قبل از اینکه روابط طرفین پس از قتل جمال خاشقجی، در کنسولگری عربستان در استانبول در سال 2018، به طور موقت تیره شود. این روابط ممکن است به بنسلمان کمک کند تا در خطوط میان ایالات متحده و ایران حرکت کرده و اهداف سیاست خارجی خود را محقق کند. در این بین، ولیعهد شروط خود را نیز پوشش می‌دهد. عربستان سعودی در گروه قدرت‌‌‌های بازارهای نوظهور بریکس که ایران اکنون عضو کامل آن است، وضعیت ناظر دارد. برنارد هیکل، استاد مطالعات خاور نزدیک در پرینستون، می‌گوید: «بنسلمان توسط یک دیدگاه ملی‌گرایانه «اول سعودی» نسبت به جهان هدایت می‌شود.»