چاپ

کرمان رصد - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
با آغاز رایزنی‌های رسمی در ژنو و همزمانی گفت‌وگوهای نمایندگان ایران و تروییکای اروپایی با برقراری آتش‌بس در لبنان، در باب توافق احتمالی تهران با غرب و تاثیر قعل و انفعال‌های منطقه بر رویکرد امریکای تحت رهبری ترامپ گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح است. گروهی از تحلیلگران با استناد به هشدار اخیر آقای عراقچی و همچنین چینش کابینه ترامپ مدعی‌اند که توافق حاصل نخواهد شد. این گروه به تحرکات اخیر خاورمیانه نیز اشاره کرده و مدعی‌اند اسراییل با آتش‌بس در جبهه شمال موافقت کرد تا جبهه‌های تازه جنگ را باز کرده و بعد از سوریه و عراق بر ایران متمرکز شود. در همین راستا «اعتماد» با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک گفت‌وگو داشته است. به باور فرجی‌راد، به واسطه سطح تنش‌ها میان ایران و اروپا بعید است اختلاف میان طرفین در یک یا دو نشست حل و فصل شود، او در بخش دیگری از این گفت‌وگو بر توافق احتمالی با ترامپ متمرکز شد و تاکید کرد که اولویت‌های امریکای تحت رهبری ترامپ با تروییکای اروپایی متفاوت است. از همین رو بعید است دغدغه همکاری ایران و روسیه به همان اندازه‌ای که برای اروپا با اهمیت است، برای امریکا نیز مهم باشد. در نهایت فرجی‌راد ضمن آنکه هدف اسراییل از گشودن جبهه جدید در خاورمیانه را تاکید کرد، به احتمال افزایش تنش‌ها در سوریه اشاره داشت و در نهایت گفت: بعید است معادلات امنیتی خاورمیانه در بازه زمانی کوتاه یا میان‌مدت پیچیده‌تر شده و منطقه در آستانه فصل تازه رویارویی قرار بگیرد.
یک هفته بعد از تصویب قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام هیات‌های دیپلماتیک ایران و تروییکای اروپایی در وونو رایزنی‌های رسمی را آغاز کردند تا راهی برای خروج از بن‌بست حاکم بیابند؛ ارزیابی‌های اولیه از مواضع رسمی طرفین نشان می‌دهد که گفت‌وگوها نتیجه‌بخش نخواهد بود، باور شما در این باره چیست؟ آیا قضاوت در این باره زودهنگام نیست؟
بله، به این سرعت نمی‌توان فرآیند رایزنی‌ها را قضاوت کرد.به باور من تنش‌ها و اختلاف‌ها میان ایران و تروییکای اروپایی در سال‌های اخیر به واسطه گزاره‌هایی چون همکاری نظامی ایران و روسیه در جنگ اوکراین، برنامه هسته‌ای ایران و حتی مسائل حقوق بشری افزایش یافته و از همین رو نمی‌توان انتظار داشت که در دور نخست رایزنی‌ها که پس از مدت زمان طولانی برگزار شده، نتایج ملموسی حاصل شود. آن‌گونه که در رسانه‌ها آمده، رایزنی آقای مورا با آقایان تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی حول موضوعات مورد اختلاف چون برنامه هسته‌ای ایران، همکاری نظامی ایران با روسیه، مسائل منطقه‌ای و حقوق بشری انجام شده و آن‌گونه که به نظر می‌رسد طرفین به این نتیجه دست یافتند که تنش‌ها در باب برنامه هسته‌ای ایران ‌باید با توسل به اهرم‌های دیپلماتیک چون گفت‌وگو و رایزنی‌ها حل و فصل شود. با این همه تروییکای اروپایی بر مسائلی چون همکاری نظامی تهران و مسکو و ادعای ارسال موشک‌های ایرانی به روسیه تاکید دارند و این مساله‌ای نیست که در یک یا دو دور رایزنی بتوان در باب آن اجماع نظر حاصل کرد، از همین رو پیش‌بینی می‌شود به واسطه آنکه ابعاد اختلاف‌ها میان تهران و تروییکای اروپایی وسیع است، این احتمال وجود دارد تا چندین دور نشست میان طرفین برگزار شود. با این همه باید دید فارغ از دیداری که میان آقای مورا و معاونان وزارت خارجه کشورمان برگزار شد؛ در نشست رسمی ژنو طرفین چه مواضعی اتخاذ خواهند کرد و فضا به چه شکل توصیف خواهد شد. به باور من ماحصل نشست روز جمع ژنو که در قابش معاونان سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان حضور دارند، ممکن است رای و نظر ارنیکه مورا به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تحت تاثیر قرار بگیرد و از همین منظر رایزنی‌های انجام شده و توصیف فضای حاکم بر نشست رسمی ژنو با اهمیت است.
گفته می‌شود که اروپا مستقل از امریکا قادر نیست به توافق با ایران دست یابد. در این میان ادعاهایی در باب همصدایی تروییکای اروپایی و شاهین‌های تعریف شده در کابینه ترامپ نیز مطرح است؛ به باور شما آیا می‌توان گفت تروییکای اروپایی به دنبال مقدمه‌سازی برای توافق احتمالی پیش از بازگشت ترامپ به کاخ سفید است؟
در باب گزینه اول باید گفت، بله اروپا مستقل از امریکا قادر نیست به توافق با ایران دست یابد. هر چند ‌باید به این گزاره اذعان داشت که اولویت‌های تروییکای اروپایی و امریکای تحت رهبری ترامپ متفاوت است. فارغ از اینها، قرار بر آن نیست که با یک یا دو دور رایزنی نتیجه حاصل شود، در شرایط کنونی تروییکای اروپایی با ایران گفت‌وگوها‌ را آغاز کرده تا به این نتیجه دست یابند که در باب کدام یک از موضوعات مورد اختلاف قادرند به توافق برسند. از منظر ایران مساله برنامه هسته‌ای و تحریم‌هایی که بدین بهانه بر کشورمان اعمال شده در اولویت قرار دارد. بالاخص آنکه تا 9 ماه آینده قطعنامه 2231 منقضی می‌شود و ‌باید تحریم‌های ذیل این قطعنامه از روی دوش ایران برداشته شود، از همین رو اگر توافق میان ایران با امریکا و اروپا حاصل نشود، بالاخص در شرایط کنونی که بازیگران عضو برجام به واسطه جنگ در اوکراین و تنش‌ها میان پکن و واشنگتن، بعید است بتوانند به اجماع دست یابند، تحریم‌ها به‌طور خودکار باز می‌گردد. لذا ایران درصدد است تا هم با تروییکای اروپایی و هم با ایالات متحده تحت رهبری ترامپ به نتیجه‌ای دست یابد. با این همه باید گفت که ایالات متحده تحت رهبری ترامپ ممکن است از رویکردی مستقل از اروپا پیروی کند، بدین معنا که ترامپ تا به امروز به واسطه سیاست‌ها و سیاست‌هایی که داشته نشان داده که حاصر به رایزنی‌های جمعی نیست. به بیانی دیگر ایشان به کارگروهی در سطح بین‌المللی و مشارکت در نهادهای بین‌المللی باوری ندارد، از همین رو به نظر می‌رسد ایشان رایزنی مستقیم دوجانبه با ایران را در اولویت قرار بدهد تا بدین‌گونه زمینه را برای توافق احتمالی هموار کند.
آن‌گونه که شما اشاره کردید، این فرضیه برجسته شده که اروپا با علم به رویکرد دونالد ترامپ درصدد است تا در این زمینه ابتکار عمل را در دست بگیرد و به عنوان بخشی از فرآیند رایزنی‌ها در آینده نقشی نسبی ایفا کند؟
همان‌گونه که اشاره کردم، اولویت‌های امریکا با تروییکای اروپایی متفاوت است، به این معنا که برخلاف تروییکای اروپایی که مسائل حقوق بشری را در کنار مقوله برنامه هسته‌ای و موشکی و فعالیت‌های منطقه ایران قرار می‌دهد، امریکای تحت رهبری ترامپ قائل به چنین چینشی نیست. آقای ترامپ اجازه نخواهد داد تا توافق احتمالی با ایران درباره برنامه هسته‌ای این کشور تحت تاثیر متغیرهای دیگری چون مسائل حقوق بشر قرار بگیرد. فارغ از آن بعید است برای ترامپ و تیم ایشان مساله همکاری موشکی ایران و روسیه با اهمیت باشد، اما این گزاره برای تروییکای اروپایی با اهمیت است. از همین رو باید گفت که اولویت‌ها میان امریکا و اروپا متفاوت است. از منظری دیگر باید گفت که ایران بعید است اجازه بدهد تا در باب برنامه موشکی‌اش که یکی از عناصر مرتبط با حاکمیت ملی و اهرم بازدارندگی‌اش است، رایزنی انجام شود.ممکن است در گفت‌وگو در باب برد موشک‌های ایرانی توافق‌هایی حاصل شود، اما اصل برنامه موشکی ایران موضوعی دفاعی و ملی است و قابل مذاکره نیست. نکته دوم این است که از آنجایی که اولویت و هدف اصلی ایران عبور از تحریم‌هاست و بخشی از تحریم‌ها ماحصل کمپین فشار حداکثری ایالات متحده است، از همین رو به نظر می‌رسد رایزنی اصلی میان تهران و واشنگتن تحت رهبری ترامپ جریان باید رایزنی‌هایی که بعید به نظر می‌رسد رییس‌جمهوری امریکا برخلاف رهبران اروپایی به دنبال آن باشد تا در تعداد جلسات متعدد و در بازه زمانی طولانی مدت فرآیندش طی شود. ترامپ برخلاف بایدن به دنبال توافق مستقلی است که به نام خودش ثبت شده و خواسته‌هایش محقق شود. از همین رو تصور می‌کنم که سرعت مذاکرات با امریکا در قیاس با سرعت رایزنی‌ها با اروپا بیشتر است.
شما تاکید داشتید که دونالد ترامپ فارغ از دغدغه‌های تروییکای اروپایی رایزنی‌های احتمالی با ایران را کلید خواهد زد؛ به باور شما در فرآیند گفت‌وگوهای احتمالی میان تهران و واشنگتن، متغیرهایی چون پیجیده شدن معادلات امنیتی خاورمیانه و رویکرد اسراییل تا چه اندازه می‌تواند استراتژی ترامپ و تیمش را تحت تاثیر قرار بدهد؟
در شرایط کنونی معادلات امنیتی خاورمیانه پیچیده‌تر شده است. پس از برقراری آتش‌بس موقت در لبنان فارغ از فعل و انفعال‌های اسراییل در سوریه، شاهد تحرکات ترکیه نیز در این کشور هستیم. به باور من، شاید شاهد نوعی همصدایی میان آنکارا، تل‌آویو و واشنگتن در سوریه باشیم. به باور من بایدن درصدد است تا زمینه را هموار کند تا هم ترکیه به بخشی از اهدافش در سوریه دست یابد و هم خطوط ارتباطی میان ایران و حزب‌الله که به واسطه آن حمایت‌های تهران در اختیار این گروه قرار می‌گرفت، بسته شود. از همین رو به نظر می‌رسد مواردی چون دستیابی ترکیه به اهداف ادعایی‌اش در سوریه از جمله تغییر رژیم در این کشور در دستور کار قرار گرفته باشد.تغییر رژیم سوریه گزاره‌ای است که پیش‌تر اسراییل با آن موافق نبود، اما به واسطه تحولات دو سال اخیر بالاخص به دلیل درگیری‌ها در بلندی‌های جولان ممکن است تل‌آویو با آنکارا در این باره همصدا شود. در این باره تهدیدهای لفظی نتانیاهو علیه سوریه قابل تبیین است. از همین رو باید دید تا زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید معادلات امنیتی خاورمیانه چه سمت و سویی خواهد داشت. شاید تا آن بازه زمانی نه تنها آتش‌بس در لبنان تثبیت شود، بلکه در غزه نیز زمینه برای برقراری صلح هموار شود، بالاخص آنکه آقای نتانیاهو در این باره به شکلی ضمنی چراغ سبز نشان داده است.از همین رو می‌توان گفت احتمال گشوده شدن جبهه‌های جدید جنگ بالاخص در سوریه افزایش خواهد یافت. در همین راستا باید گفت که ترامپ با لحاظ کردن شرایط حاکم بر خاورمیانه این منطقه را در اولویت قرار داده یا از اولویت‌های خود خارج خواهد کرد. با این همه به باور من بعید است در بازه زمانی نزدیک یا در میان‌مدت شاهد رویارویی در ابعاد جدی باشیم.