بزرگنمايي:
کرمان رصد - مردم با مشارکت فعال خود در تصمیم‌گیری‌های شهری، نقش مهمی در شکل‌گیری محله‌های پویا و مؤثر دارند؛ در این راستا رویکرد محله‌محوری به‌عنوان راهی برای تقویت روابط اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی شهری مطرح است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، مشارکت مردم در مدیریت شهری با رویکرد محله‌محوری یکی از مسائل کلیدی و حیاتی برای توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی در شهرها به‌شمار می‌رود؛ این رویکرد بر اساس ایده‌ای است که از آن می‌توان به‌عنوان «مردم‌سالاری شهری» یاد کرد؛ جایی که تصمیمات و برنامه‌ریزی‌های شهری نه‌تنها توسط مقامات دولتی، بلکه با مشارکت فعال و مؤثر شهروندان در سطح محله‌ها صورت می‌گیرد.
مشارکت مردم به‌معنای درگیرکردن فعالانه افراد در فرایند تصمیم‌گیری، طراحی و اجرا در مسائل مربوط به شهری است؛ این مشارکت می‌تواند به‌گونه‌های مختلفی از جمله مشاوره، نظرسنجی، همکاری در طرح‌ها و پروژه‌ها یا حتی از طریق ایجاد گروه‌های محلی و کمیته‌های مشترک صورت بگیرد.
رویکرد محله‌محوری، به‌ویژه تاکید دارد بر اینکه هر محله با توجه به ویژگی‌های خاص خود باید نقشی فعال در شکل‌گیری سیاست‌ها و برنامه‌ها ایفا کند.
مشارکت مردم به بهبود کیفیت خدمات عمومی در سطح محله‌ها کمک می‌کند و زمانی که مردم در تصمیمات شهری دخیل باشند، می‌توانند نیازها و مشکلات خاص محله خود را به‌خوبی شناسایی و آن‌ها را در فرایند تصمیم‌گیری لحاظ کنند که این امر موجب می‌شود زیرساخت‌ها و خدمات شهری بهتر و متناسب با نیازهای واقعی ساکنان فراهم شود.
در جوامع محله‌محور، افراد به‌دلیل مشارکت در مسائل شهری، ارتباطات بیشتری با یکدیگر برقرار می‌کنند و این امر منجر به تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد احساس تعلق به جامعه می‌شود؛ هنگامی که افراد در کنار هم برای بهبود شرایط زندگی خود تلاش می‌کنند، روحیه همبستگی اجتماعی تقویت و انسجام اجتماعی بیشتر می‌شود.
با مشارکت فعال شهروندان در فرایند مدیریت شهری، مسئولیت‌پذیری در فرایندهای حکمرانی و تصمیم‌گیری افزایش پیدا می‌کند و مسئولان محلی در چنین شرایطی مجبورند پاسخگوی نیازهای مردم باشند و برای تصمیمات خود دلایل منطقی و شفاف ارائه دهند.
مردم محله‌ها بهترین کسانی هستند که می‌توانند نیازهای خاص محله خود را شناسایی کنند و این امر نه‌تنها به رفع مشکلات محلی کمک می‌کند، بلکه موجب بهینه‌سازی منابع و استفاده بهتر از آن‌ها می‌شود.
در رویکرد محله‌محوری، مردم می‌توانند در مراحل اولیه برنامه‌ریزی و طراحی شهری نقش داشته باشند و این مشارکت می‌تواند شامل ایده‌پردازی برای پروژه‌های زیربنایی همچون پارک‌ها، مسیرهای پیاده‌روی یا حتی تصمیم‌گیری در مورد نوع مصالح و ظاهر ساختمان‌ها باشد.
علاوه بر مشارکت در طراحی، ساکنان محله‌ها می‌توانند در فرایند نظارت و ارزیابی پروژه‌ها نیز نقش ایفا کنند؛ این کار به افزایش کیفیت اجرای پروژه‌ها و اطمینان از پاسخگویی مسئولان کمک می‌کند و مردم می‌توانند از نزدیک مشکلات را شناسایی کرده و به مسئولان گزارش دهند.
یکی از ارکان اصلی در رویکرد محله‌محوری، آموزش و ارتقای آگاهی عمومی است و این آموزش‌ها می‌توانند در قالب کارگاه‌ها، نشست‌ها و از طریق رسانه‌های اجتماعی در دسترس عموم قرار گیرد که هدف از این آموزش‌ها، افزایش سطح مشارکت مردم در مسائل شهری و تقویت آگاهی از حقوق و مسئولیت‌های شهروندی است.
ایجاد فضاهای عمومی همچون پارک‌ها، میادین و میدان‌های شهری می‌تواند با کمک ساکنان محله‌ها طراحی و پیاده‌سازی شود که این فضاها نه‌تنها مکان‌هایی برای تفریح و استراحت هستند، بلکه به تقویت تعاملات اجتماعی و احساس تعلق افراد به محله کمک می‌کنند.
یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در زمینه مشارکت مردم، نبود آگاهی و اطلاعات کافی از سوی شهروندان است و بسیاری از افراد از حقوق خود در فرایندهای مدیریت شهری آگاهی ندارند و در نتیجه از مشارکت فعال در امور شهری خودداری می‌کنند، از این‌رو آموزش و ارتقای آگاهی عمومی امری ضروری است.
در بسیاری از موارد، نبود منابع مالی و نیروی انسانی متخصص می‌تواند مانع از مشارکت مؤثر مردم در مدیریت شهری شود و برای اینکه مشارکت مردم در سطح محله‌ها کارآمد باشد، نیاز به منابع مالی و پشتیبانی‌های دولتی وجود دارد تا پروژه‌ها به‌درستی اجرا شوند.
در بعضی جوامع، ممکن است مقاومت‌هایی در برابر مشارکت مردم وجود داشته باشد و این مقاومت‌ها می‌تواند به دلایل فرهنگی یا تاریخی باشد که موجب می‌شود مردم تمایل زیادی به دخالت در امور عمومی نداشته باشد و این مشکل می‌تواند با تغییرات فرهنگی و افزایش اعتماد مردم به فرآیندهای دموکراتیک حل شود.
در بسیاری از شهرها، بوروکراسی‌های پیچیده و ساختارهای اداری سنگین می‌تواند روند مشارکت مردم را کند یا حتی غیرممکن سازد که برای رفع این مشکل نیاز است تا سیستم‌های مدیریتی انعطاف‌پذیرتر و به‌روزتری ایجاد شود که به راحتی از مشارکت مردم استقبال کند.
مشارکت مردم شهر را به سمت مطلوبیت و آرام می‌کشاند محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: واژه "مشارکت" تنها به‌معنای سرمایه‌گذاری و مالی نیست، بلکه مشارکت مردم در راستای بهبود وضعیت شهر با اقدامات متفاوت از جمله ترافیک، استفاده صحیح از خودرو، رعایت قوانین و مقررات، آلوده نکردن محیط شهر، رسیدگی به فضای سبز و بازیافت پسماند، مهم‌تر از مشارکت مالی و سرمایه‌گذاری است.
وی با بیان اینکه مشارکت مردم ضرورت یک شهر است، ادامه می‌دهد: مشارکت مردم در تکمیل زیرساخت‌های شهر از جمله حمل‌ونقل عمومی و سایر نیازهای شهر از الزامات است.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: مشارکت در اداره شهرها شامل حوزه‌های مختلفی از جمله فرهنگی، اجتماعی، اداری و اقتصادی می‌شود.
نورصالحی با بیان اینکه مشارکت مردم از جمله اقداماتی است که شهر را به سمت مطلوبیت و آرام می‌کشاند، می‌گوید: مشارکت مردم در خدمات مورد نیاز شهر از جمله آموزشی، بهداشتی-درمانی، ورزشی و فرهنگی موجب بهبود وضعیت شهر می‌شود.
شوراهای محلی، پل ارتباطی مردم و مدیریت شهری است سعید ابراهیمی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با اشاره به اهمیت و جایگاه محله‌محوری در برنامه‌ریزی شهری به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در حوزه برنامه‌ریزی شهری، به‌هرحال الگوهای مختلف و متنوعی وجود دارد که یکی از آن‌ها الگوی محله‌محوری است.
وی اضافه می‌کند: این الگو به‌عنوان یکی از استراتژی‌های کلیدی مدیریت شهری، مورد توجه قرار گرفته است و به‌طور معمول برنامه‌ریزی‌های کلان شهری به پروژه‌های بزرگ مقیاس محدود می‌شود و همین امر موجب می‌شود که محلات، به‌عنوان کوچک‌ترین واحدهای سکونت و فعالیت در شهر، از توجه کافی برخوردار نباشند و در حالی که رویکرد محله‌محور می‌تواند زمینه‌ساز افزایش رضایتمندی شهروندان شود.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تاکید می‌کند: اگر بخواهیم تأکید کنیم که چگونه می‌توان از مشارکت مردم در راستای تحقق محله‌محوری بهره‌برداری کرد، باید به ایجاد پلتفرم‌ها و سکوهایی اشاره کنیم که بتوانند بستر ارتباط دوسویه میان شهروندان و مدیریت شهری را فراهم کنند.
ابراهیمی می‌گوید: منظور از این سکوها، وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی است که امکان ثبت نظرات، ارزیابی خدمات، ارائه بازخورد نسبت به فعالیت‌های انجام‌شده در محله‌ها و دریافت اطلاعات را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: این ابزارها از یک‌سو زمینه آموزش شهروندان و آگاه‌سازی آن‌ها را فراهم می‌سازند و از سوی دیگر، بستر مناسبی برای تشویق به مشارکت فعال فراهم می‌آورد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با اشاره به نقش نهادهای محلی در تحقق اهداف محله‌محوری تصریح می‌کند: نمایندگان محلات، شوراهای محلی و نهادهای اجتماعی می‌توانند از طریق فعالیت‌هایی همچون نیازسنجی، مطالعات محلی و جمع‌آوری داده‌های واقعی به فرایند برنامه‌ریزی شهری کمک کنند.
ابراهیمی می‌گوید: آن‌ها می‌توانند نیازهای منطقه‌ای را به مدیریت شهری منتقل و در سلسله‌مراتب تصمیم‌گیری و تعریف پروژه‌ها، نقشی تسهیل‌گرانه ایفا کنند.
وی با تأکید بر اهمیت داده‌های شهروندی و نقش آن‌ها در برنامه‌ریزی محله‌محور اضافه می‌کند: امروزه داده‌های مربوط به سفرهای درون‌شهری، رفتارهای ترافیکی، عادات خرید، فعالیت‌های ورزشی و سلامت، همچنین اطلاعات مربوط به آلودگی هوا، می‌توانند نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌ها ایفا کنند.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تاکید می‌کند: این داده‌ها از طریق اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌ها قابل جمع‌آوری است و به ما امکان می‌دهند که بفهمیم در کدام محله نوع خاصی از کالاها بیشتر مصرف می‌شود، یا آلودگی هوا در کدام منطقه وضعیت وخیم‌تری دارد که بر این اساس می‌توان پروژه‌هایی متناسب با ویژگی‌ها و نیازهای هر محله تعریف کرد.
ابراهیمی با اشاره به موضوع توانمندسازی شهروندان می‌گوید: برای اینکه محله‌محوری به‌صورت واقعی و اثربخش تحقق یابد، لازم است شهروندان نسبت به حقوق خود آگاه شوند و از توانمندی لازم برای مشارکت در مدیریت شهری برخوردار باشند.
وی ادامه می‌دهد: آگاهی و توانمندسازی شهروندان نقش مهمی در افزایش بهره‌وری اجرای پروژه‌ها، بهبود حل مسائل محلی و ارتقای کارایی مدیریت شهری دارد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با تأکید بر ظرفیت پروژه‌های مشارکتی خاطرنشان می‌کند: تعریف پروژه‌های مشارکتی معطوف به محله و تشویق شهروندان به مشارکت فعال، به‌شدت می‌تواند در مدیریت شهری مؤثر واقع شود؛ در حال حاضر تجربه‌های جهانی در حوزه نگهداری از فضای سبز شهری نشان می‌دهد که واگذاری این مسئولیت به ساکنان محلی، می‌تواند اثربخشی و بهره‌وری نگهداری از فضای سبز را افزایش دهد.
ابراهیمی می‌افزاید: در این فرایند شهروندان خودشان آبیاری، هرس درختان و مراقبت از فضای سبز را بر عهده می‌گیرند و همین امر موجب ایجاد حس تعلق بیشتر به محله و در نتیجه، مراقبت بهتر از محیط اطراف می‌شود.
وی با اشاره به اهمیت شفافیت، پاسخگویی و اطلاع‌رسانی شفاف در حوزه مدیریت شهری ادامه می‌دهد: برای اینکه شهروندان بتوانند در فرایند محله‌محوری مشارکت واقعی داشته باشند، لازم است مدیریت شهری در زمینه گزارش‌دهی عملکرد، اطلاع‌رسانی مستمر و ایجاد نظام‌های شفاف ارتباطی، گام‌های مؤثری بردارد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تاکید می‌کند: این شفافیت و پاسخگویی موجب اعتمادسازی میان مردم و مدیران شهری می‌شود و به‌طور مستقیم بر میزان و کیفیت مشارکت مردم تأثیرگذار خواهد بود.
ابراهیمی تصریح می‌کند: باید نگاهی نوین به ظرفیت‌های فناوری و ابزارهای مشارکت مردمی داشت و بهره‌گیری از الگوهای سریع‌تر، ابزارهای هوشمند، فناوری‌های نوین ارتباطی و مدل‌های نوآورانه در جذب مشارکت مردمی، می‌تواند کمک بزرگی به تحقق محله‌محوری در شهرها ازجمله شهر اصفهان، کند.
مشارکت مردمی با رویکرد محله‌محور؛ گامی حیاتی در توسعه پایدار شهرها زهرا سادات‌مشهدی، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با تأکید بر ضرورت مشارکت شهروندان و بهره‌گیری از دانش بومی آن‌ها در فرایند مدیریت شهری و نقش کلیدی رویکرد محله‌محور در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان اظهار می‌کند: این نوع مشارکت در دهه‌های اخیر توجه بسیاری از صاحب‌نظران حوزه شهری و برنامه‌ریزان توسعه را به خود جلب کرده است.
وی ادامه می‌دهد: این موضوع با هدف واکاوی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود در راستای ارتقای سطح مشارکت شهروندان در مدیریت بهینه امور شهری و با در نظر گرفتن ابعاد روان‌شناختی، جامعه‌شناختی مشارکت و بر پایه مفاهیم جغرافیای اجتماعی به انجام رسیده است.
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: تمایل شهروندان به حضور در جلسات گفت‌وگو و بحث و مشارکت در فرایند تصمیم‌گیری در امور محلی، در بالاترین سطح قرار داشته و در مقابل، کمک مالی به شهرداری در پایین‌ترین سطح مشارکت قرار دارد.
سادات‌مشهدی می‌گوید: شهروندان تمایل بیشتری به ابعاد مشارکتی دارند که دارای هزینه اقتصادی و اجتماعی کمتری برای آن‌ها است و در مقابل، از مشارکت‌هایی که مستلزم صرف منابع مالی و اجتماعی بیشتری است، کمتر استقبال می‌کنند.
وی اضافه می‌کند: در فرایند ارتقای کیفیت زندگی شهری و نیل به توسعه متوازن و تحولات پایدار، نقش‌آفرینی مؤثر مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان عناصر کلیدی مدیریت شهری، غیرقابل انکار است.
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: بدون مشارکت مردم و بهره‌مندی از تجارب زیسته و دانش بومی آن‌ها، برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی شهری با موانع جدی روبه‌رو خواهد شد.
سادات‌مشهدی می‌گوید: تصمیم‌گیری پیرامون توسعه عمرانی شهرها، مناطق و محلات، باید توسط افرادی صورت گیرد که در جایگاه ذی‌نفعان واقعی بوده، نسبت به مسائل، چالش‌ها و نیازهای محله آگاهی کافی دارند و این تصمیمات باید مبتنی بر اصول عدالت اجتماعی، آزادی و حق انتخاب شهروندان باشد.
وی ادامه می‌دهد: در این چارچوب، شاخص‌های محله و نقش عملکردی آن به عنوان بستری برای تعاملات اجتماعی و عرصه‌ای عمومی در ساختار شهرهای ایرانی، در میزان گرایش شهروندان به حضور فعال در فضاهای عمومی تأثیر بسزایی دارد.
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: مدیران شهری بر این باورند که اتخاذ رویکرد محله‌گرایی و ناحیه‌گرایی، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی همچون تهران که توسعه آن‌ها به صورت شتاب‌زده و خارج از چارچوب‌های استاندارد شهرسازی و معماری گسترش یافته، می‌تواند در حل بسیاری از معضلات و چالش‌های مدیریتی شهرها مؤثر واقع شود.
سادات‌مشهدی می‌گوید: وجود ساختار سلسله‌مراتبی مدیریت شهری، برنامه‌ریزی متمرکز، نبود باور به تقسیم وظایف در ستاد مرکزی شهرداری و سلطه قوانین دیوان‌سالار و غیرمشارکتی، موجب شده تا از سرمایه اجتماعی شهروندان ساکن و ذی‌نفع در محلات در فرایند توسعه شهری استفاده مطلوبی صورت نگیرد.
وی اضافه می‌کند: در صورت واگذاری اختیارات به سطوح منطقه‌ای، ناحیه‌ای و محلی، راهکار بسیاری از مشکلات در همان سطح شناسایی و ارائه خواهد شد.
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: بررسی اجمالی پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه مشارکت اجتماعی به ویژه مشارکت‌های مردمی در مدیریت شهری و اهمیت آن، گواه بر آن است که تحقیقات متعددی پیرامون این موضوع صورت پذیرفته است.
سادات‌مشهدی می‌گوید: به عنوان نمونه، در کتاب بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها، تلاش شده است با معرفی تجربه‌های موفق جهانی و محلی در زمینه مشارکت شهروندان در فرایند مدیریت شهری، گامی مؤثر در راستای افزایش آگاهی مدیران و برنامه‌ریزان شهری برداشته شود.
وی ادامه می‌دهد: میزان تمایل به مشارکت در میان زنان بیش از مردان، در میان میان‌سالان بیشتر از جوانان و میان افراد متأهل بیشتر از مجردان است.
کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تاکید می‌کند: افرادی که دارای سطوح تحصیلات بالاتری هستند، مشارکت بیشتری نسبت به افراد کم‌سواد نشان داده‌اند.
سادات‌مشهدی می‌گوید: شاغلان نسبت به بیکاران، شهروندان ساکن در شهرهای بزرگ نسبت به شهرهای کوچک، اقوام ترک نسبت به سایر اقوام و افرادی که سابقه سکونت کمتری در محله مورد نظر دارند، نسبت به ساکنان قدیمی، تمایل بیشتری به مشارکت داشته‌اند.
وی اضافه می‌کند: محله از حیث ویژگی‌های فردی ساکنین خود، دارای ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالایی برای توسعه مشارکت اجتماعی شهروندان در مدیریت شهری است.
به گزارش ایمنا، مشارکت مردم در مدیریت شهری با رویکرد محله‌محوری نه تنها موجب بهبود کیفیت زندگی در سطح محله‌ها می‌شود، بلکه به ایجاد جوامع پایدار و همبسته نیز کمک می‌کند.
با توجه به مزایای فراوان این رویکرد، لازم است تا نهادهای دولتی و مسئولان شهری به‌طور جدی‌تر به این موضوع پرداخته و زمینه‌های لازم برای مشارکت بیشتر شهروندان را فراهم کنند، همچنین باید به چالش‌ها و موانع موجود توجه کرده و برای حل آن‌ها برنامه‌ریزی‌های مناسب انجام دهند تا شهرها به محیط‌هایی بهتر و دوست‌داشتنی‌تر برای زندگی تبدیل شوند.
کد خبر 857634